S. Salvador de Orro é a última das igrexas románicas na que nos imos a deter, desgraciadamente é a que sufriu as reformas máis agresivas e, consecuentemente, a que en menor medida conserva a súa primitiva estrutura medieval.
É un edificio de pequenas dimensións e que actualmente presenta unha contorna moi alterada, rodeada por inmobles industriais e próxima a diversas vías de comunicación como a nova autovía, a estrada e a vía do ferrocarril. De todos os xeitos, mantén parte do seu adro onde se pode contemplar un dos máis belos cruceiros do municipio.
A historia da igrexa ten a súa orixe no século XII, e aínda que non se dispoña de documentación respecto diso podemos precisar a súa cronoloxía dentro dos últimos decenio do século. A remodelación acometida variou notabelmente a súa fisionomía: perdeu a fachada orixinal, engadíronse novos corpos ao conxunto inicial e ata foi alterada a capela maior, elemento que non adoita variar substancialmente, pero que aquí foi alterado para elevar a altura dos seus muros, desaparecendo parte dos canzorros e texaroz románico.
A planta no momento do seu edificación comprendía unha nave e unha ábsida rectangular, pero en 1793 engádeselle no muro norte e outra no muro sur.
Os muros difiren segundo a época de construción, así temos sillares no testeiro románico, mampostería en capelas laterais e sillares de grandes proporcións e bo corte na fachada. Esta zona é rica en granito, existen varias canteiras nas proximidades e a dispoñibilidade de material permitiu a construción con robustas pezas de cantería. O emprego de materiais locais na arquitectura románica convértea nun fenómeno totalmente harmónico coa paisaxe, como o é a arquitectura tradicional, por iso que ningún estilo artístico ten calado tan fondo no noso pobo como o románico.
Accédese ao interior a través da porta situada aos pés da igrexa, adintelada e sen decoración en lintel ou xambas. Desde a nave penétrase na capela maior a través dun arco triunfal de medio punto que se sustenta sobre dúas semicolumnas apoiadas. Os capiteis posúen relevos de decoración vexetal, organizada en dous niveis: o inferior de palmetas e o superior con S que parten do centro e se enroscan cara aos extremos. Este tipo de capiteis é bastante inusual pola súa composición complexa e elaborada, o que nos leva a situarnos nun período serodio dentro do estilo románico.
No muro sur ábrese outro arco que acubilla un retablo adaptado ao marco arquitectónico, do cal falaremos máis adiante.
A cuberta carece de abovedamentos, é de tella a dúas vertentes e debido ás reformas citadas só conserva parte do texaroz orixinal no muro sur, oculto no interior da sancristía. O tellado esténdese sobre as construcións anexas, outorgándolle maior uniformidade ao conxunto.
A fachada é un simple muro sen decoración, a máis modesta da zona, culmina cunha espadana dun só arco, sobre cornixa moldeada , rematada cunha cruz de pedra.
O historiador Cardeso Liñares foi o descubridor da autoría deste retablo, aceptado xa como obra de José Ferreiro, o escultor galego de máis relevancia do século XVIII.
Cardeso chegou a esta conclusión grazas á análise formal da obra e ao estudo dos libros da parroquia veciña de Loureda (Arteixo). Curiosamente foi a admiración do retablo de Orro o que provocou que o párroco de Loureda decidísese a encargar a este mesmo escultor un retablo para a súa igrexa; toda esta información debémoslla ao cura párroco de Loureda, D. Francisco Ventura Valeiro que en 1863 preocupouse por recoller estes datos.
Ferreiro (1738-1830) naceu en Noia e formouse no taller que o escultor J. Gambino posuía en Santiago. Casouse coa súa filla e cando el morreu fíxose cargo do taller, realizando encargos para toda Galicia. As obras saídas deste taller foron numerosísimas, e, aínda que non todas procedían das mans do mestre, estaban baixo o seu supervisión; a isto debemos engadir a súa lonxevidade, dado que morreu á idade de 92 anos.
Ferreiro é o maior expoñente do período de transición entre o barroco e o neoclásico; formouse no barroco pero foi capaz de asimilar as novas formulacións neoclásicas. Entre as súas obras máis sobresaíntes está o conxunto escultórico do Pazo de Raxoi en Santiago, diversos traballos para as grandes ordes relixiosas galegas nos mosteiros de S. Martín Pinario, Samos, Sobrado, ... ou innumerábeis retablos e imaxes espalladas por toda Galicia.
O retablo da Transfiguración de Orro pertence á súa primeira época, que comprende desde a súa formación con Gambino, ata a morte deste en 1775. Esta etapa caracterízase polo influxo do seu mestre e o gusto italianizante transmitido por el. Aínda pervive o aire barroco no tratamento das roupas, moi movidas e angulosas e na disposición das figuras en posturas forzadas con abundantes escorzos.
O retablo consta dun único corpo no que se mostra a escena da Transfiguración, xalonada por dous pares de columnas de orde xónico que sosteñen un frontón curvo sobre un entallamento con molduras sobredouradas. A escena organízase en dous grupos diferenciados: a parte inferior representa aos apóstolos Pedro, Paulo e Santiago, nunha contorna natural, e na parte superior atópase Cristo acompañado de Elías e Moisés, as tres imaxes sobre peanas con nubes. Os grupos se contrapoñen estéticamente, utilizando a luz como elemento diferenciador, así a zona inferior é moito máis pobre en luz, mentres que a superior dotouse de maior luminosidade, efecto que busca ademais unha correlación simbólica, Cristo irradia luz (a utilización dos raios será unha constante na obra de Ferreiro). A comunicación entre ambos grupos conséguese pola disposición das imaxes inferiores que alzan a súa mirada para dirixir a nosa atención cara á figura central: Cristo.
O retablo conserva moitos dos postulados barrocos, como a teatralidade, as rebuscadas pouses das figuras que se retorcen para admirar a Cristo, e en efectos como o da imaxe divina situada sobre Cristo, que se asoma de medio corpo, coma se atravesase o pano do retablo (constante na obra do escultor barroco Simón Rodríguez).
Desde logo é un orgullo contar con tan valiosa obra no noso concello, e sería de agradecer que se lle prestase maior atención da que se presta, pois a súa conservación periga polas características da igrexa.
Está situado baixo o arco do muro norte, dedicado á Virxe Peregrina, cuxa imaxe atóparse exposta na fornela central. O retablo consta dun frontón curvo que repousa sobre un entallamento, soportado por dúas columnas de capiteis xónicos. Sen dúbida o artista tomou como referencia o retablo maior, pero evidentemente a súa calidade é menor.
Cristo crucificado: O tempo fixo mella nesta obra que se conserva en mal estado, a escultura está mutilada, carece de brazo dereito, o brazo esquerdo está mal ensamblado e o pano púdico perdeu o cordón que o sostiña. É un Cristo sereno, repousa a súa cabeza sobre o ombreiro e está cravado con tres cravos, un en cada brazo e outro nos pés. O pano anoa na cadeira dereita, o tecido dá a sensación de estar amidonado, cunha textura grosa e pregamentos angulosos que se separan do corpo. Tamén chama a atención o modo de tratar a musculatura, esaxeradamente voluminosa. Todas estas característica descritas levan a situar a obra cara á segunda metade do século XVII, en pleno esplendor deste tipo de representacións.
Outras imaxes que se atopan no templo son: S. Martín, S. Roque, Santiago e a Virxe do Rosario.
Situado no atrio da igrexa, é o cruceiro máis antigo que se coñece no concello, segundo reza unha inscrición no mesmo. Aínda que os cruceiros da comarca son polo xeral pobres en decoración figurativa, limitándose a unha cruz espida sobre unha columna prismática, este de Orro posúe a representación de Cristo crucificado por unha banda e a Virxe na cara que mira ao templo. A cruz levántase sobre unha columna de sección octogonal con capitel, é de estilo neoclásico, situada sobre un pedestal de lousas de granito.